Παλαμάς: "Διαστρεβλωτής της ελληνικής γλώσσης"

Στις αρχές του 20ού αιώνα, το γλωσσικό ζήτημα βρισκόταν συνεχώς στο προσκήνιο. Από τη μία μεριά, οι υπέρμαχοι της καθαρεύουσας και από την άλλη οι θιασώτες της δημοτικής, τους οποίους οι πρώτοι χαρακτήριζαν σκωπτικά “μαλλιαρούς”.

Οι μεταξύ τους διαμάχες ήταν συχνές και έντονες. Σε δύο περιπτώσεις, μάλιστα, ξέσπασαν αιματηρές συγκρούσεις: τα Ευαγγελικά, το 1901, και τα Ορεστειακά, το 1903.

Ανάμεσα στους πιο επιφανείς δημοτικιστές ήταν ο ποιητής Κωστής Παλαμάς. Πίστευε βαθιά πως η επίσημη γλώσσα του κράτους έπρεπε να είναι κατανοητή στον λαό.

Αν και υπέρμαχος της δημοτικής, ο Παλαμάς ήταν μετριοπαθής και απέφευγε τις συγκρούσεις πάνω στο θέμα της γλώσσας. Η καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μαρία Δημάκη-Ζώρα επισημαίνει ότι: “Στα Ευαγγελικά και στα Ορεστειακά, ο Παλαμάς είχε δηλώσει τη θέση του υπέρ της δημοτικής γλώσσας. Αξίζει, όμως, να σημειωθεί ότι στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ως γενικός γραμματέας, χρησιμοποιούσε πάντοτε την καθαρεύουσα, την επίσημη γλώσσα του κράτους. Δεν είχε ποτέ δώσει κανένα δικαίωμα στους ανωτέρους του, στους πρυτάνεις και στη σύγκλητο να τον επιτιμήσουν για οτιδήποτε”.

Το άρθρο που προκάλεσε τις αντιδράσεις

Ο Παλαμάς αρθρογραφούσε τακτικά στο περιοδικό “Νουμάς”, το οποίο υπερασπιζόταν την δημοτική γλώσσα. Το Φεβρουάριο του 1911, έγραψε ένα κείμενο υπό τον τίτλο “Για να το διαβάσουν και τα παιδιά”.

Ο Κωνσταντίνος Κασίνης, Ομότιμος Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας ανέφερε το πιο σημαντικό κομμάτι και το κεντρικό νόημα του κειμένου:

“Η δημοτική γλώσσα είναι η αρετή μου. Σε αυτή τη γλώσσα θα γράφω και σε αυτήν προτρέπω να γράφουν και όσοι θέλουν να γράψουν πραγματική λογοτεχνία, διότι αυτή είναι η γλώσσα της καρδιάς, η γλώσσα με την οποία μας θηλάζει η μάνα μας. Αυτή είναι η σωστή γλώσσα”.

Το κείμενο προκάλεσε τις σφοδρές αντιδράσεις συντηρητικών κύκλων. Ετεροκατευθυνόμενοι φοιτητές ζήτησαν την απόλυση του Παλαμά από τη Γραμματεία του Πανεπιστημίου Αθηνών, που τότε ονομαζόταν Εθνικό, θέση στην οποία βρισκόταν από το 1897, ύστερα από απόφαση του τότε Υπουργού Δημόσιας Εκπαίδευσης, Ανδρέα Παναγιωτόπουλου.

Η κ. Δημάκη-Ζώρα εξήγησε στη “ΜτΧ“:

“Στο άρθρο στο “Νουμά”, ο Παλαμάς έγραφε ότι είναι “μαλλιαρός” και είναι περήφανος για αυτή την ιδιότητα. Με αφορμή αυτό, φοιτητές συγκεντρώθηκαν έξω από το Πανεπιστήμιο και θέλησαν να ανέβουν στο γραφείο του γενικού γραμματέως, για να διαμαρτυρηθούν έντονα για τη δήλωσή του υπέρ της δημοτικής γλώσσας.

Οι φοιτητές φαίνεται ότι είχαν υποκινηθεί από τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής, Γεώργιο Μιστριώτη και, όπως έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής, ανέβηκαν προς την πρυτανεία με απειλητικές διαθέσεις. Όμως, αναχαιτίστηκαν από τους πιο ήρεμους και από τον πρύτανη Εμμανουήλ Ζολώτα“.

“Ένας διαστρεβλωτής και υβριστής της ελληνικής γλώσσης”

Εκτός από τους φοιτητές, υπήρξαν και πολιτικοί που απαίτησαν την απόλυση του δημοτικιστή Παλαμά. Τον Φεβρουάριο του 1911, στη Βουλή των Ελλήνων διεξαγόταν συζήτηση για την Αναθεώρηση του Συντάγματος.

Με αφορμή το γλωσσικό ζήτημα, ξέσπασαν έντονες συγκρούσεις και από τα “βέλη” των πολεμίων της δημοτικής δεν γλίτωσε ούτε ο Κωστής Παλαμάς.

Ο βουλευτής, Νικόλαος Μπουφίδης ήταν ένας από τους πιο σφοδρούς επικριτές του ποιητή. Χαρακτήρισε “απορίας άξιον το πώς ο κ. υπουργός της Παιδείας διατηρεί ακόμη εις την θέσιν του γραμματέως του Εθνικού μας Πανεπιστημίου έναν διαστρεβλωτήν και υβριστήν της ελληνικής γλώσσης“.

Πρότεινε, επίσης, να απαγορευτεί η πρόσληψη δημοτικιστών στο Δημόσιο. Την ίδια περίοδο, ο αδερφός του Νικόλαου Μπουφίδη, Μιλτιάδης πρωτοστατούσε στη δίωξη ενός άλλου επιφανούς δημοτικιστή: του διευθυντή του Παρθεναγωγείου Βόλου, Αλέξανδρου Δελμούζου.

Η απάντηση του Λορέντζου Μαβίλη προς τους επικριτές του Παλαμά έμεινε στην ιστορία: “Χυδαία γλώσσα δεν υπάρχει. Υπάρχουσι χυδαίοι άνθρωποι, και υπάρχουσι πολλοί χυδαίοι άνθρωποι ομιλούντες την καθαρεύουσαν“.